“Politico” nəşri: Rusiya və İran Cənubi Qafqazda uduzan tərəflər olacaq
Bütün müharibələr təkcə fəlakətlə bitməməlidir. Əslində bəziləri daha davamlı regional sabitliyə şərait yarada bilər.
Azərbaycan bu ilin sentyabrında hərbi hücumla işğal edilən ərazilərini geri qaytardıqdan, Ermənistanla 30 ildir davam edən silahlı münaqişədən sonra dünya bu ölkənin Cənubi Qafqazda konstruktiv oyunçuya çevrilməsi ehtimalı ilə üzləşib. Bununla belə, uğur qazanmaq üçün belə bir transformasiya ABŞ və Avropa İttifaqının daha çox koordinasiyalı iştirak tələb edəcək.
Yenisabah.az xəbər verir ki, bu barədə “Politico Europe” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
İlk prioritet, əlbəttə, Ermənistan və Azərbaycan arasında hər iki tərəfin bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyacağına dair hərtərəfli sülh müqaviləsi bağlamaqdır. ABŞ, Aİ və Türkiyə bu vasitəçilik prosesinə rəhbərlik etməlidir, çünki onlar regionda təhlükəsizlik və iqtisadi əlaqəni gücləndirə biləcək belə bir nizamlanmadan birbaşa faydalanacaqlar.
Rusiya və İran indiyədək sülh prosesini inhisara almağa çalışsa da, ABŞ və Aİ Bakı və İrəvanı sülhə cəlb etmədə həddən artıq passiv davranıblar. Baxmayaraq ki, hər iki hökumət Amerika və Avropanın iştirakını dəstəkləyir.
Beynəlxalq təşkilatların, o cümlədən BMT missiyasının hesabatlarına görə, Azərbaycan ordusu Qarabağda mülki əhalini etnik təmizləmə yolu ilə hədəfə almayıb. Lakin gələcək sülh sazişinin bir hissəsi kimi, həm ermənilərin, həm də 30 illik müharibə nəticəsində didərgin düşmüş azərbaycanlıların öz ata-baba torpaqlarına qayıtma hüququ olmalıdır.
Zəngəzur-Sünik dəhlizinin Ermənistanın suverenliyi pozmadan açılması barədə də təcili razılığa gəlinməlidir. Razılıq əldə olunarsa, Azərbaycanla Türkiyə sərhəddinə bitişik Naxçıvan anklavı arasında avtomobil və dəmir yolu əlaqəsi Xəzər hövzəsini Türkiyə və NATO ərazisi ilə birbaşa birləşdirən dəyərli ticarət yoluna çevrilə bilər. Bu, həmçinin İranın bölgədəki təsirini azaldacaq və Qərbin Mərkəzi Asiya ilə əlaqələrini gücləndirəcək.
Yeri gəlmişkən, Moskvanın ənənəvi müttəfiqini müdafiə edə bilməməsindən məyus olan Ermənistan hökuməti öz ərazisindəki Rusiya bazalarını çıxarmalı, Rusiya “sülhməramlıları” da Qarabağı tərk etməli idi. Rusiyanın orada olması həmişə parçalama resepti olub və bu, hər iki ölkənin Qərb institutlarına yaxınlaşmasına mane olur.
Üstəlik, İrəvanın bu cür addımları, çox güman ki, Gürcüstanı işğal olunmuş əraziləri geri almağa təşviq edəcək. Moskva zəiflədikcə, Tbilisi separatçı Abxaziya və Cənubi Osetiya regionlarına daha yumşaq federal tənzimləmə təklif edə, eyni zamanda, Şimali Osetiya və digər Şimali Qafqaz respublikalarını getdikcə parçalanmaqda olan Rusiya Federasiyasının təsir dairəsindən çıxmağa səy edə bilər.
Qafqaz regionunda iqtisadi inkişaf daha sonra Bakı ilə İrəvan arasında ticarət əlaqələrinin inkişafı, Ermənistan və Türkiyə arasında tam diplomatik münasibətlər və yeni regional inkişaf gündəliyinin hazırlanmasına təkan verə bilər. Məsələn, Xəzər dənizi ilə Türkiyə arasında yeni enerji boru kəmərlərinin açılması Ermənistanın artıq tranzitdən kənarda qalmadığı bütün regional iqtisadiyyatlara xüsusilə kömək edərdi.
Bu cür sabitlik və əməkdaşlıq həm də Qərb sərmayələrinin axını gücləndirəcək, çünki region özünü Rusiyadan uzaqlaşdırmağa çalışır, eyni zamanda, Çinin iqtisadi üstünlüyündən qorunur.
30 illik qeyri-sabitlikdən sonra Qara və Xəzər dənizləri arasındakı bu tarixi kəsişmə məkanı indi transatlantik dünya ilə siyasi və iqtisadi əlaqələrini gücləndirmək şansına malikdir.
Nəticə etibarı ilə, regional münaqişədə uğur qazanan iki güc – Rusiya və İran Cənubi Qafqazda uduzan tərəflər olacaq. Moskva öz imperiya mülklərini itirdikcə, Şimali Qafqazdakı daxili qarışıqlıqlara daha çox diqqət yetirdikdə, Azərbaycan İranın ümumi əhalisinin dörddə birini təşkil edən İranda öz qohum əhalisinin hüquqları üçün daha effektiv kampaniya apara biləcək.
Azərbaycanın regional stabilizator kimi rolu ABŞ-ın maraqlarına da fayda verəcək, davamlı regional müharibə təhlükəsini azaltmağa, İranı Qafqazdan təcrid etməyə, Yaxın Şərqdə münaqişə yaradan Moskva-Tehran oxunu kəsməyə kömək edəcək və Çinin iqtisadi nüfuzuna alternativ olacaq. Lakin Qərbin iştirakı olmadan belə bir transformasiyanın həyata keçməsi mümkün deyil.
