Sabitlikdən narahat olanların Gədəbəy demarşı. Adəm İsmayıldan ziyalı mövqeyi

Ölkənin sabitliyi, – görkəmli ukraynalı yazıçı Leonid Suxorukov dəqiq qeyd etdiyi kimi, – “durğunluq deyil, onun iqtisadiyyatının artım dinamikasıdır.” Azərbaycanın ictimai-siyasi və iqtisadi sabitliyi, buna görə də respublikada sənaye artımı dinamikasının yüksək intensivliyi bütün dünya ictimaiyyətinə daha çox aydındır. Amma bu halın sözün əsl mənasında bütün dünya siyasi qüvvələrinin “ləzzət fırtınasına” səbəb olduğuna inanmaq çox sadəlövhlük olardı! Qeyd etməjk lazımdır ki, Azərbaycanın müdafiə qabiliyyətinin gündən-günə gücləndirilməsi kontekstində dövlətin bu sabitliyə və hərtərəfli iqtisadi tərəqqiyə qarşı durmaqda diqqətəlayiq qabiliyyətini nümayiş etdiri

Bu günlərdə respublikanın Gədəbəy rayonunun Söyüdlü kəndində baş verən hadisələr həm xarici mənfur tənqidçilərə, həm də Azərbaycanın sabitliyi və firavanlığı üçün onların daxili məxluqlarına qarşı ayıq-sayıqlığın artırılmasının zəruriliyini bir daha xatırladır. Ölkəmizin sabitliyi onların boğazında ilişib qalmış sümük statusundur.

Hadisələrin süjeti belədir: 2023-cü il iyunun 20-də bir qrup kənd sakini etiraz aksiyası keçirərək, kənd ərazisində fəaliyyət göstərən qızıl mədəni üçün tikilməsi nəzərdə tutulan su hövzəsi funksiyasını yerinə yetirəcək süni gölün tikintisinə əngəl törətməyə çalışıblar. Polis əməkdaşları öz peşə borcunu layiqincə yerinə yetirərək Azərbaycana düşmən siyasi qüvvələrin informasiya təxribatına açıq-aşkar boyun əymiş həmyerlilərinin özbaşına addımlarının qarşısının alınmasına yönəlmiş tədbirlər həyata keçirmiş, nəticədə kifayət qədər həddi aşmış və bu, yuxarıda qeyd olunan elementlərin “yüngül əli” ilə mediada və sosial şəbəkələrdə şəkildə sürətlə yayılmışdır.

Nədənsə, demək olar ki, tamamilə qadınlardan ibarət kənd əhalisinin kiçik bir hissəsinin (bu, təxribatçıların təbii emosionallığından və əsəbiliyindən istifadə etmək planını istisna etmir) etirazına səbəb tərkibində zəhərli kimyəvi elementlər, xüsusən də siyanit turşusu (HCN) olan Gədəbəy qızıl çıxarma zavodunun tullantıları üçün.süni gölün yaradılması olub.

Suyun kimyəvi elementləri, kimyəvi reaksiyaları və xassələri, ərazinin coğrafi relyefinin xüsusiyyətləri haqqında demək olar ki, ciddi təsəvvürləri olmayan bu kateqoriyadan olan kənd sakinləri bu göldə suyun səviyyəsinin qalxması və torpağın su basması ilə bağlı xəyali təhlükədən aydın şəkildə ilhamlanıblar. və onunla otlaq sahələrinə, habelə onların sağlamlığına zərər vuran zərərli buxarların və tullantıların zərrəciklərinin sakinlərinin ağciyərlərində və bronxlarında çökməsi nəticəsində xəstələniblər. Nəticədə kənddə yeni süni su anbarının tikilməsi ideyası sakinlərin etirazına səbəb olub.

Üstəlik, onlarda bu prosesin həm insanlar, həm də heyvanlar üçün ciddi “təhlükəsi” hissi oyandırılırdı ki, bununla da dərhal 10 nəfərin xərçəngdən ölümünü, bəzi uşaqların raxitlə doğulmasını əlaqələndirirdilər.

Bir az qabağa getsək, Pravda.az-ın müxbirinə müsahibə verən onkoloq, tibb üzrə fəlsəfə doktoru Fərid Müseyibovun ekspert rəyini xatırlatmaq məntiqli görünür. Alim iddia edir: “… siyanid turşusu çox zəhərli maddədir. Orqanlara mənfi təsir göstərir. Amma sianidlə zəhərlənmə bu məqamda ölümlə nəticələnmir, belə bir şey yoxdur… Ümumiyyətlə, xərçəngin dəqiq nədən qaynaqlandığını yüz faiz heç kim bilmir. Yuxarıdakılar sadəcə fərziyyədir. Bu xəstəliyə insanda qida, həm günəş işığı, həm də stress səbəb ola bilər… Xərçəngin bir çox səbəbləri var. Nikotin, spirt də xərçəngə səbəb ola bilər… genetik faktor da bu məsələdə mühüm rol oynayır”.

Bu kontekstdə bütövlükdə Gədəbəy rayonunun, xüsusən onun Söyüdlü kəndinin iqtisadi-iqtisadi əlaqədə nəyi təmsil etdiyini konkretləşdirmək məqsədəuyğundur. Bu bölgədə qızıl, mis, gümüş mədənlərinin sənaye inkişafı tarixi necədir?

1867-1914-cü illərdə Gədəbəy, Bittibulaq və Daşkəsən yataqlarında mis, qızıl, gümüş və kobaltın işlənməsi Almaniyanın Siemens şirkəti tərəfindən həyata keçirilib. Bəzi məlumatlara görə, Gədəbəy yatağında fəaliyyəti dövründə 56 min ton mis, 6,3-12,7 ton qızıl və 121-126 ton gümüş hasil edə bilib. Hesablamalar görə, Bittibulaqda – mis tərkibi 2% olan təxminən 16 min ton filiz; Daşkəsəndə – 10-18% kobalt olan 608 ton filiz vardır.

1922-ci ildən 1936-cı ilə qədər olan dövrdə mühəndis Fedorov tərəfindən aşkar edilmiş ehtiyatlarda pirit çıxarıldı, bundan sonra iş yenidən müvəqqəti olaraq dayandırıldı. SSRİ-nin dağılmasından əvvəl mədənin işlənməsini mədən sularından yeraltı yuyulma yolu ilə mis hasil edən “Azsvetmed” tresti həyata keçirirdi.

1997-ci ildə Azərbaycan tərəfi ilə “Anglo-Asian Mining PLC” arasında qızıl-gümüş yatağında hasilat perspektivi ilə bağlı hasilatın pay bölgüsü sazişi imzalanıb. Yatağın işlənməsi Azərbaycan Beynəlxalq Mədən Şirkəti (AIMC) tərəfindən 2009-cu ildə bərpa edilib. 2009-cu ilin məlumatlarına görə, yatağın ehtiyatları 22 ton qızıl, 192 ton gümüş və 37 min ton mis təşkil edir. 2013-cü ildə Gədəbəydə qızıl çıxarma zavodu tikilib.

Söyüdlü kəndinin özü kifayət qədər maraqlı tarixi olan çox mənzərəli ərazidir. Qədim Albaniya dövrünə – VII-VIII-ci əsrlərə aid Qız qalası, Mahras məbədi kimi tarixi-memarlıq abidələri ilə zəngindir. 2009-cu il siyahıyaalınmasına əsasən kənddə 2882 nəfər yaşayırdı. Əhalinin əsas məşğuliyyəti əkinçilik və heyvandarlıqdır.

Yeri gəlmişkən, qiymətli metalların çıxarılması texnologiyası, onun həyata keçirilməsi üçün vasitələrin modernləşdirilməsindən başqa, illər ərzində az dəyişmişdir. Lakin bütün bu illər ərzində heç vaxt etiraz aksiyalarının olması qeyd olunmamışdır. Amma nədənsə birdən elə bil dirijorun dəyənəyinin dalğası ilə Gədəbəydə də analoji demarş edilir.

Məxfi təxribatçıların bu cür qızdırmalı hərəkətləri ilə kənd əhalisinin bir hissəsini, demoqrafik və Azərbaycan mentaliteti nöqteyi-nəzərindən ən həssas təbəqəni (qadınlar və qocalar nəzərdə tutulur) əslində belə kəskin anti-dövlət təşəbbüsü irəli sürməyə nə sövq edə bilərdi?

Birincisi, Şuşa yaxınlığında şaxtaların istismarı nəticəsində ətraf mühitə dəymiş ziyana qarşı azərbaycanlı fəallar tərəfindən uğurla həyata keçirilən ekoloji aksiyanın bir növ dissonans yaratmasının aktuallığıdır. Onların Rusiya sülhməramlı kontingentinin müvəqqəti yerləşdirildiyi Azərbaycan ərazilərində faydalı qazıntı yataqlarının qeyri-qanuni istismarının dayandırılması, Qızılbulaq və Dəmirli yataqlarında ekoloji və digər nəticələrin monitorinqinin təmin edilməsi tələbləri beynəlxalq ictimaiyyətin dəstəyini qazanıb. Ermənistanın ənənəvi himayədarı olan Fransa və ABŞ-ın ekoloji fəalların Xankəndi-Gorus magistral yolunun piket etməsi məsələsində mövqelərində inadla dayandığını xüsusən qeyd etmək istərdik.

Azərbaycanın ekoloji rifahı uğrunda mübarizə aparan ölkə kimi beynəlxalq nüfuzu da ciddi şəkildə möhkəmlənib. İndi də respublikaya düşmən olan qüvvələr ölkəmizi ekoloji təhlükəsizlik normalarına etinasız yanaşan, vətəndaşlarının bu normalara əməl olunmasını tələb edən etirazlarını “yatıran” dövlət kimi təqdim edərək onu gözdən salmağa başlayıblar.

Lakin onların səyləri boşa çıxır, çünki Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə bu vəziyyəti təkzib etmək və ona gətirib çıxaran səbəbləri aydınlaşdırmaq üçün təxirəsalınmaz operativ tədbirlər həyata keçirilib. İctimai təhlükəsizliyin və asayişin təmin edilməsi məqsədilə Gədəbəy rayonunun Söyüdlü kəndinə yerli sakinlər istisna olmaqla, hər kəsin girişinə məhdudiyyət qoyulub və kəndin girişində polis postları qurulub.

Baş nazir Əli Əsədovun sərəncamı ilə mövcud vəziyyətin monitorinqi və qiymətləndirilməsi üçün komissiya yaradılıb. Azərbaycan Respublikasının ekologiya və təbii sərvətlər naziri Muxtar Babayev komissiyanın sədri təyin edilib. Komissiyanın tərkibinə Səhiyyə nazirinin müavini, Fövqəladə hallar nazirinin müavini, Kənd təsərrüfatı nazirinin müavini, Nazirlər Kabinetinin Sənaye və energetika şöbəsinin müdiri, İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Əmlak Xidmətinin rəisi və Gədəbəy Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı daxildir.

Eyni zamanda, rayon icra hakimiyyətinin başçısı Orxan Mürsəlovun rəhbərliyi ilə yerli icra hakimiyyəti orqanlarının bir qrup əməkdaşı orada fəaliyyət göstərir.

İlk monitorinqin nəticələri göstərdi ki, gölə axıdılan su istehsalatda texnoloji su kimi təkrar istifadə oluna bilər; göl zərərli maddələrin torpağa daxil olmasına imkan verməyən altı membranla örtülmüşdür; gölə daxil olan sianid peroksidlə zərərsizləşdirilir. Şübhəsiz ki, monitorinqin yekun nəticələri özünü çox gözlətməyəcək və onun nəticələri şübhəsiz ki, təxribatçıları növbəti fiaskoya uğradacaq.

İkincisi, istər Gədəbəydə, istərsə də Daşkəsəndə qiymətli metal yataqlarının intensiv və keyfiyyətli işlənməsi Azərbaycanın maliyyə-iqtisadi bazasını əhəmiyyətli dərəcədə möhkəmləndirir ki, bu da dövlət həyatının bütün sahələrinin inkişafına, o cümlədən müdafiə qabiliyyətinin artırılmasına müsbət təsir göstərir. Bu, düşmən Ermənistanda, İranda ehtiyatlılıq və ümidsizlik hissi doğurur, dünya hegemonluğuna can atan Fransa və ABŞ kimi açıq-aşkar ermənipərəst dövlətlərdə Azərbaycanın müstəqilliyinin güclənməsindən narahatlığı daha da artırır, həmçinin beynəlxalq aləmdə mövqelərini gücləndirmək və son on ildə öz suverenliyini NATO və ABŞ-dan asılı olmayan xarici strateji kursunu təkmilləşdirmək yolunda inamla irəliləyən əsas müttəfiqimiz Türkiyə ilə daha sıx əməkdaşlığa keçməyi sürətləndirir. Buna əsaslanaraq, bu dövlətlərin yaratdığı təsir agentləri və açıq-aşkar təxribatçılar istənilən bəhanə ilə çətinliklər yaratmaq, Azərbaycanın rifah mənbələrini deformasiya etmək, daha da ziyadə iqtisadi inkişafımızı gücləndirən qiymətli metal yataqları ətrafında işləməyə çalışırlar.

Üçüncüsü, Gədəbəy rayonunun Ermənistan sərhədlərinə coğrafi yaxınlığı və bu ərazinin daim davam edən sərhəd gərginliyi orbitinə cəlb edilməsi onu düşmən tərəfin aktiv terror aksiyaları zonasına çevirərək, Ermənistanın sərhədyanı ərazilərdə daimi destabilizasiya yaratmaqla, işğalçılıq vəziyyətinin gücləndirilməsinə yönəlmişdir.

Dördüncüsü, Ermənistanla sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası haqqında sazişin imzalanması ərəfəsində erməni mürtəce qüvvələri bütün imkanlardan istifadə edərək bu prosesə mane olmağa, münaqişənin indiki mərhələdə qorunub saxlanmasına və rejimin qorunub saxlanmasına çalışırlar. Bu müddət ərzində Ermənistanın 44 günlük müharibədə məğlubiyyətin qisasını almağa hazırlaşmaq üçün vaxt udmağa çalışırlar. Rusiyanı “arbitr” statusundan çıxarmaq və ümumiyyətlə, regiondan sıxışdırmaq məqsədi güdən ABŞ və Fransa bu səyləri dəstəkləməkdə kifayət qədər qadirdirlər.

İnsanları bu cür demarşa təhriketmə mexanizmini təfərrüatlandıranda artıq müttəhimlər üzə çıxmağa başlayıb. Söhbət sahibkar Afiq Allahverdiyev və onun Rusiyada yaşayan əlaltıları Etibar Cabbarov və Dadaş Şirinovun təxribat xarakterli fəaliyyətindən gedir. Respublikanın milli təhlükəsizlik orqanları Afiq Allahverdiyevin “WatsAp” vasitəsilə telefon danışıqlarını lentə alıb. Həmin müraciətdə A.Allahverdiyev onları “birliyə” çağırıb, qanunsuz əməllərdə iştirakın zəruriliyi, təşkilatın nümayəndələrinə qarşı aqressiv etiraz aksiyalarının təşkili və hazırlığı barədə göstərişlər verib, icra hakimiyyəti, habelə rayonun digər inzibati strukturlarına qarşı aqressiv olmağa səsləyib.

Lakin heç bir şübhə yoxdur ki, təxribatçıların hərəkətləri aysberqin görünən hissəsidir. Bu dönüklərin Azərbaycan dövlətinə və xalqına qarşı törətdikləri bu cür cinayətlərin arxasında kimlər dayanır, hansı xarici qüvvələr və daxili dönüklər və onların agentləri tədricən bu cür təxribat proqramları həyata keçirirlər, onların çiyinlərində kompleks çoxşaxəli fəaliyyətin qarşısının alınması missiyası dayanan hər zaman layiqli və səmərəli iş görən cəsur milli təhlükəsizlik orqanlarımıza üzə çıxacaqdır. Buna əmin ola bilrəsiniz.

Hər halda, baş verənlərdən ibrət dərsləri alındı ki, bu da bir daha bütün Azərbaycan cəmiyyətini ayıq-sayıqlığı itirməməyə, möhkəmlənmə dərəcəsini artırmağa, düşmənlərimizə və bədxahlara heç kimə, hətta düşmənlərimizə heç bir şans buraxmamağa, onların cinayətkar antiazərbaycan əməllərində ən əhəmiyyətsiz uğurlar qazanmağa belə çalışmağa sövq edir.

Adəm İSMAYIL,

Fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, yaziçı, ictimai xadim